Nazywana przez niektórych polską Matą Hari, Halina Szwarc była najmłodszą agentką akowskiego wywiadu. Zapisała się na kartach historii jako kobieta aktywna, z poświęceniem działająca nie tylko na rzecz obrony kraju, ale w szczególności jako pionierka profilaktyki gerontologicznej i założycielka pierwszego Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Polsce. Wierzyła, że aktywność fizyczna, psychiczna oraz zadowolenie z życia są drogą do prawidłowego funkcjonowania, prowadzą do poprawy wydolności i spowolnienia procesów starzenia.
Życie Haliny w obliczu wojny
Halina Szwarc, znana również jako Halina Kłąb, urodziła się w Łodzi, w 1923 r. Mając 16 lat, tuż po wybuchu II wojny światowej, postanowiła zgłosić się do pracy w konspiracji. Na polecenie dowództwa uczyła się języka niemieckiego i dążyła do uzyskania volkslisty, powołując się na niemieckie korzenie swojej babki. Po ukończeniu szkoły niemieckiej w Kaliszu udała się do Wiednia na studia medyczne. Naukę łączyła ze służbą Ojczyźnie, pisząc raporty, a także kolportując propagandową niemieckojęzyczną prasę z fałszywymi odezwami do zaprzestania walki.
Wśród jej sukcesów można wymienić ustalenie położenia obiektów wojskowych i dyslokacji jednostek wojskowych w Hamburgu, dzięki czemu było możliwe ich zniszczenie. Jako że, w 1944 r. udało jej się uzyskać posadę wolontariuszki w Centralnym Archiwum Medycznym Rzeszy w Berlinie, bez wahania pozyskiwała stamtąd informacje i przekazywała je wywiadowi alianckiemu, a także kolportowała prasę podziemną na terenie Bawarii i Austrii.
Na rozkaz dowództwa powróciła do Łodzi, gdzie w maju 1944 r. została zatrzymana przez Gestapo i osadzona w więzieniu śledczym dla kobiet. Tam też przez wiele miesięcy była przesłuchiwana i torturowana. Po tych wydarzeniach została skazana na śmierć, jednak do egzekucji nie doszło – udało jej się uciec z transportu pod Pabianicami podczas marszu więźniarek.
Dalsze losy Haliny Szwarc
Po zakończeniu wojny przeprowadziła się do Poznania, aby kontynuować rozpoczętą w Wiedniu edukację. Po ukończeniu studiów medycznych i założeniu rodziny musiała borykać się z przeszłością – w procesie sądowym miała udowodnić, że podpisała volkslistę na rozkaz polskiego wywiadu. Działalność w Armii Krajowej przyczyniła się do jej aresztowania i brutalnych przesłuchań, kiedy to była w dziewiątym miesiącu ciąży. Nawet tuż po obronieniu doktoratu z nauk medycznych i podjęciu pracy w klinice chorób wewnętrznych, musiała z niej zrezygnować, gdyż fakt działalności w AK był nieustannie podnoszony, a ona sama inwigilowana.
W późniejszym czasie pracowała jako internista i konsultant chorób tarczycy w Poznaniu, a następnie powołano ją na stanowisko docenta etatowego w Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego w Poznaniu. Kilka lat później została przeniesiona do Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie, z którą to pozostała związana przez resztę lat, pełniąc funkcję profesora zwyczajnego, a także kierownika Zakładu Medycyny Sportu.
Jej działalność naukowa była różnorodna i miała związek z etapami jej życia. Interesowały ją szczególnie choroby tarczycy, a także rola układu wewnętrznego wydzielania w stanach wysiłku i zmęczenia. Prowadziła badania nad stanem zdrowia byłych więźniów obozów koncentracyjnych, które stanowiły jedne z nielicznych tego typu w Europie. Specjalizowała się w zakresie gerontologii, badając wpływ wysiłku fizycznego na osoby starsze. Tym samym uważała, że zajęcia wychowania fizycznego są szczególnie potrzebne seniorom, wierząc, w leczenie ruchem.
Za jej sprawą powstał Zakład Gerontologii z Oddziałem Rehabilitacji Gerontologicznej przy Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego w Warszawie. Podczas zjazdu poświęconego opiece społecznej w Mediolanie poznała prof. Pierre’a Vellas, założyciela pierwszego na świecie Uniwersytetu Trzeciego Wieku, który przekonał ją do słuszności swoich idei i wprowadzeniu podobnych inicjatyw na terenie naszego kraju. Jeszcze w tym samym roku utworzyła pierwszy polski Uniwersytet Trzeciego Wieku w Warszawie przy Centrum Kształcenia Podyplomowego, co dalej nie było standardem w Europie.
Halina Szwarc inicjatorką uniwersytetów
U schyłku życia Halina Szwarc uczestniczyła w powołaniu kolejnych uniwersytetów: we Wrocławiu, Opolu, Szczecinie, Łodzi, Lublinie, a także kilku innych miastach. Otwartość jej umysłu pozwalała na dostrzeżenie zmian, a w szczególności potrzeby utrzymania sprawności fizycznej i umysłowej osób starszych, którzy często doświadczali braku kontaktów społecznych i zajęć dopasowanych do ich możliwości. Zdawała sobie sprawę, że gerontologia jako dziedzina nauki, będzie miała doniosłe znaczenie dla kształtowania oblicza starości. Ponadto podkreślała, że potrzebne są długofalowe działania, przygotowujące do emerytury i pozwalające na właściwe gospodarowanie czasem przez osoby starsze. Trzy lata przed śmiercią wydała publikację stanowiącą wspomnienia dotyczące jej przeszłości, od momentu, kiedy to uczyła się konspiracji, aż do czasów powojennych i jej aktywności zawodowej i naukowej. Dla wielu było to ogromne zaskoczenie, gdyż nie znali jej okupacyjnej przeszłości.
Fotografia tytułowa pochodzi z Urzędu Miasta Łodzi
Źródła:
M. Dzięgielewska, Halina Szwarc – założycielka polskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku, orędowniczka aktywności ruchowej osób starszych, ,,Exlibris Biblioteka Gerontologii Społecznej” 2023, nr 24(1).
A. Grzanka-Tykwińska, M.Chudzińska, M. Podhorecka, K. Kędziora-Kornatowska, Uniwersytety Trzeciego Wieku wczoraj, dziś i jutro, ,,Gerontologia polska” 2015, nr 4.
J. Półturzycki, W 90. rocznicę urodzin – Profesor Halina Szwarc – twórczyni uniwersytetów trzeciego wieku w Polsce, ,,Rocznik Andragogiczny” 2013, t. 20.
