Zaczytana Seniorka przedstawia: „Poradnik dobrego starzenia się”

Książka „Poradnik dobrego starzenia się. Jak sobie radzić z lękiem i depresją w późnym wieku” napisana przez Neila A. Rectora i Julie Erickson w tłumaczeniu Joanny Bilmin-Odrowąż została wydana w przez Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego w serii Psyche/Soma w kwietniu bieżącego roku. Autorzy są doktorami psychologii klinicznej i wykładowcami na uniwersytecie w Toronto. Oboje są również praktykami, Neil Rector jest terapeutą terapii poznawczo-behawioralnej (CBT), dyrektorem programu terapii nastroju i lęku na oddziale psychiatrii w szpitalu akademickim w Toronto, a Julie Erickson prowadzi własną praktykę kliniczną ukierunkowaną na leczenie osób dorosłych.

W zamyśle autorów opracowany przez nich poradnik skierowany jest do osób starszych. Granicą wiekową, w ujęciu tradycyjnym, uznania danej osoby za osobę starszą jest najczęściej wiek 60 lub 65 lat i więcej. Ludzie w tym wieku stanowią coraz większy odsetek współczesnych społeczeństw. Dlatego też ich problemy budzą zainteresowanie specjalistów z zakresu psychologii. Zdaniem wielu terapeutów nie zawsze przejawiane przez nich zaburzenia wymagają specjalistycznego wsparcia w formie farmakoterapii czy indywidualnej terapii psychologicznej. W niektórych przypadkach wspierając się odpowiednimi materiałami, możliwa jest samodzielna praca w celu skutecznej poprawy jakości życia. Celem poradnika jest przybliżenie dwóch, często występujących u osób w starszym wieku, problemów, jakimi są lęk i depresja. Twórcy publikacji nie tylko je opisują, ale przede wszystkim proponują skuteczny, sprawdzony w praktyce, program terapii tych zaburzeń w oparciu o techniki terapii poznawczo-behawioralnej (CBT). Publikacja „Poradnik dobrego starzenia się. Jak sobie radzić z lękiem i depresją w późnym wieku” proponuje schemat samodzielnej pracy nad lękiem lub depresją, oferując starannie opracowany materiał teoretyczny oraz liczne zadania i ćwiczenia praktyczne. Praca samodzielna opiera się na wypełnianiu zamieszczonych w każdym rozdziale kart pracy i ćwiczeń. Jak czytamy we wstępie „Ta książka przeznaczona jest do wolnej i refleksyjnej lektury”. (str. 19).

Tam, gdzie wszystko się zaczyna

Na początku swojej publikacji autorzy przedstawiają historię i założenia psychoterapii poznawczo-behawioralnej (CBT). Następnie wyjaśniają, czym jest lęk, kiedy staje się on problemem, jakie są jego rodzaje i jak można zdiagnozować zaburzenia lękowe u siebie. W podobny sposób przybliżana jest czytelnikom depresja. Następne rozdziały przedstawiają kolejne kroki do samodzielnej pracy nad zmniejszeniem swoich lęków lub depresji z wykorzystaniem narzędzi stosowanych w terapii poznawczo-behawioralnej. Praca ta opiera się na samoanalizie swoich emocji, zachowań, myśli, doznań fizycznych w oparciu o opracowane przez autorów ćwiczenia i karty pracy. Stopniowo użytkownicy poradnika uczą się jak dokonywać zmian w swoim myśleniu, aby wpływać na emocje i zachowania. Przedostatni rozdział poświęcony jest akceptacji w sytuacjach braku wpływu na niektóre, pojawiające się w życiu problemy i zdarzenia. Na koniec otrzymujemy informacje jak rozpoznawać sygnały świadczące o nawrotach i jak sobie w takich momentach radzić. Forma graficzna książki jest czytelna i przyjazna czytelnikowi. Treści zapisane są na ogół zrozumiałym językiem. Na początku każdego rozdziału znajdują się wypunktowane najważniejsze informacje, jakie ten rozdział zawiera. Na końcu rozdziału ponownie następuje podsumowanie najistotniejszych wiadomości zapisane w sposób czytelny i wyróżniający się graficznie. Neil A. Rector i Julie Erickson podawane wiadomości ilustrują opisami kilku osób z problemami lękowymi lub depresją. Na ich przykładach pokazują funkcjonowanie osób z różnymi rodzajami lęku lub depresją i trudności, z jakimi się mierzą w swoim codziennym życiu. W części terapeutycznej znajdują się wypełniane przez te osoby karty pracy. Jest to bardzo pomocne i urealnia omawianą tematykę, osadzając ją w konkretnych życiowych sytuacjach.

Pierwsze wrażenie

Publikacja „Poradnik dobrego starzenia się” jest niewątpliwie bardzo cenną i ciekawą pozycją. Zgodnie z zamysłem autorów adresatem poradnika są przede wszystkim osoby starsze, które przeżywają stany lękowe, przygnębienie, są apatyczne, pozbawione energii życiowej. Uważam jednak, że książka ta zasługuje na uwagę szerszego grona. W moim odczuciu powinny po nią sięgnąć także osoby, które w swoim najbliższym otoczeniu mają kogoś przeżywającego takie problemy. Znajdą tu bowiem wskazówki do rozpoznawania głębokości zaburzeń, co pomoże im ukierunkować swoje oddziaływania wspierające i pomocowe. Zachęcam do lektury książki także osoby starsze, które w chwili obecnej nie doświadczają wskazanych w tytule problemów. Zapoznanie się z tą publikacją dostarczy im wielu informacji, które pozwolą być bardziej świadomymi ich funkcjonowania i czynników wpływających na ich zachowania. Zwiększenie samoświadomości może pomóc w przyszłości zauważyć niepokojące sygnały.

Refleksja nad treścią

Pomimo niewątpliwie licznych walorów, lektura poradnika wzbudziła we mnie kilka wątpliwości. Celem twórców poradnika jest dostarczenie osobom w późnym wieku narzędzi do samodzielnego radzenia sobie z lękiem lub depresją. Mimo że autorzy starali się pisać językiem prostym i zrozumiałym dla przeciętnego czytelnika, kilkukrotnie podkreślają konieczność wolnego zapoznawania się z treściami, opracowali przejrzyste karty pracy, a sposób ich wypełnienia jest poparty odpowiednimi przykładami, to przekazywane treści wymagają przynajmniej przeciętnego poziomu sprawności poznawczej i dobrej koncentracji uwagi. Tymczasem osoby z problemami lękowymi lub depresją, które wskazane są jako główny beneficjent poradnika, często mają obniżone możliwości poznawcze i problemy z koncentracją uwagi, które są skutkiem tychże zaburzeń. Zatem rodzi się pytanie, czy będą w stanie sprostać samodzielnej pracy z podręcznikiem i kartami pracy? Szczególnie, że postępy zależą od systematyczności i regularności w tej pracy. Moim zdaniem jest to dobra propozycja do pracy dla osoby starszej zmagającej się z problemem lęku lub depresji, ale pod kierunkiem, z pomocą innej osoby. Dzięki temu możliwa będzie większa rzetelność w wykonywaniu ćwiczeń i systematyczność w tej pracy.

Integralnym elementem terapii poznawczo-behawioralnej jest samoobserwacja i samoocena zakładające dobry wgląd w siebie, swoje emocje, odczucia, zachowania, myśli. Dla osób, które wcześniej tego nie
praktykowały, może być to na początku trudne. Tym bardziej pomoc byłaby tu wskazana. Kolejną istotną kwestią jest rozważenie formatu poradnika. Z założenia ma być to książka do autoterapii dla osób starszych. Ze względu na stale pogarszający się wzrok u takich osób uważam, że korzystniejszy byłby większy format lub zwiększenie odstępów między wierszami tekstu. Poprawiłoby to komfort czytania i wypełniania proponowanych kart pracy. Następnym zagadnieniem budzącym moje wątpliwości jest umieszczenie kart pracy. Ich twórcy zakładają, że będą wypełniane w poradniku lub puste druki zostaną wydrukowane z Internetu. Moim zdaniem praktyczniejsze byłoby dołączenie ich do książki jako osobnej broszury, na przykład jako swoisty zeszyt ćwiczeń, przynajmniej w jednym egzemplarzu. Ponieważ w tytule publikacji mamy określenie „poradnik”, to uważam, że wiadomości opisujące teorię i historię psychoterapii poznawczo-behawioralnej (CBT), choć niewątpliwie ciekawe, niekoniecznie muszą być tak obszerne. Wystarczyłoby wprowadzenie podstawowych założeń CBT, tak, aby było wiadomo, że jest to wiedza EB (evidence based).

Podsumowując, „Poradnik dobrego starzenia się. Jak sobie radzić z lękiem i depresją w późnym wieku” jest pozycją bardzo cenną, ważną i interesującą dla osób starszych i nie tylko. Zawarte w niej materiały są pomocne w diagnozie i pracy nad poprawą jakości życia w wymienionych w tytule problemach. Książka zawiera mnóstwo ciekawego materiału teoretycznego i praktycznego ułożonego w sposób przemyślany i podanego w sposób dość prosty i zrozumiały. Zdecydowanie polecam jej lekturę każdej starszej osobie zainteresowanej poprawą jakości swojego życia, ale także młodszym, które chcą pomóc swoim najbliższym. Myślę, że publikacja będzie także ważnym wsparciem dla profesjonalistów pracujących z osobami w wieku starszym.

Autor recenzji: Zaczytana Seniorka — Elżbieta Molęda